Een van de oudste mossoorten dreigt te verdwijnen door klimaatverandering
Een van de oudste mossoorten dreigt te verdwijnen door klimaatverandering
Biologie
Na miljoenen jaren van evolutie doet de snelle stijging van de temperatuur een mossoort in de Himalaya nu toch de das om.
Gemma Venhuizen. -- 10 augustus 2023
Het gebied in de Himalaya waar de studie is verricht, op een hoogte tussen 3.800 en 4.400 meter.
Een van de oudste en snelst evoluerende mossoorten ter wereld dreigt te verdwijnen, waarschuwt een internationaal biologenteam in tijdschrift Cell. Gedurende een decennium beklommen de onderzoekers bergtoppen tot boven de 4.000 meter in de Himalaya, om inzicht te krijgen in de groeiwijze en het genoom van Takakia lepidozioides. Maar hoewel de genen van de soort verrassend snel muteren, en er onder meer voor hebben gezorgd dat het mos beter bestand is tegen sterke uv-instraling, verloopt de evolutie vermoedelijk te traag om de huidige klimaatverandering te overleven.
Takakia lepidozioides.
Foto Xuedong Li
Takakia is een plantengeslacht dat uit slechts twee soorten bestaat, Takakia lepidozioides en Takakia ceratophylla, en uitsluitend op enkele afgelegen plekken groeit: bijvoorbeeld op de Aleoeten, de eilandengroep ten zuidwesten van Alaska. Het Tibetaans Hoogland in de Himalaya is de enige plek waar beide soorten samen voorkomen – al was er ten tijde van het ontstaan van Takakia nog niet eens sprake van een hoogvlakte. Het geslacht is al zo'n 390 miljoen jaar oud, terwijl de Himalaya pas zo'n schamele 65 miljoen jaar geleden ontstond. De soorten zijn dus met het gebergte mee de hoogte ingegaan.
Genetisch onderzoek
Lange tijd was onduidelijk of Takakia überhaupt wel een mos was, omdat het geslacht qua uiterlijk ook overeenkomsten vertoonde met algen (organismen die wel bladgroen kunnen bevatten, maar in tegenstelling tot mos niet tot de planten worden gerekend). Mede door het huidige genetische onderzoek is daarover alle mogelijke twijfel weggenomen: het geslacht behoort tot de mossen.
Een uiterst snel evoluerend mos, blijkt bovendien na bestudering van het genoom. Door het ontstaan van de Himalaya had Takakia te kampen met sterk veranderende omgevingsfactoren, zoals afnemende temperaturen (van gemiddeld 27 naar gemiddeld 5 graden Celsius), toenemende sneeuwbedekking (tegenwoordig zo'n acht maanden per jaar) en een toename van schadelijke uv-B-straling – op meer dan 4.000 meter hoogte is die sterker dan bijvoorbeeld op zeeniveau. Maar dankzij steeds nieuwe specifieke moleculaire aanpassingen kon Takakia met zijn tijd (en met de veranderde omstandigheden) meegaan. Opvallend genoeg veranderde het uiterlijk van het mos ondanks die vele mutaties niet noemenswaardig. Een fossiele vondst van een 165 miljoen jaar oude Takakia laat zien dat het geslacht er toen vrijwel hetzelfde uitzag als nu.
Ondanks de flexibele wijze waarop het mos in het verleden meeveranderde met de omgeving, verloopt de evolutie vermoedelijk niet snel genoeg om de huidige klimaatverandering bij te benen, schrijven de onderzoekers. In de tien jaar dat zij onderzoek deden in het Tibetaans Hoogland, zagen ze dat de Takakia-populatie met zo'n 1,6 procent per jaar afnam, veel sneller dan andere mossoorten. Vermoedelijk is het oeroude mos minder goed bestand tegen de snelle opwarming van de atmosfeer, concluderen de biologen.
Alfabetiskt index
